Blog

“Türkçeye tamamen hakim misin?” diye sorulduğunda ana dili Türkçe olan birçok kişi bu soruya gözlerini devirerek “Evet, tabii ki hakimim!” yanıtını verebilir. Fakat, bir dile tamamen hakim olabilir miyiz? Söz konusu dil, ana dilimiz bile olsa daha önce hiç duymadığımız bir sözcüğe rastlayıp nasıl yazacağımızı bilemeyebilir veya yakın geçmişe kadar cümlelere başlarken kullanılması uygun bulunmayan ‘fakat’ ile aniden bir cümle başında karşılaşıp şaşırabiliriz. Hâl böyleyken, içerik yazarlığı yapmak isteyen veya yapan kimselerin öğrenmeye açık olması ve Türkçe bilgilerini her zaman güncel tutması, mesleki ilerleme için olmazsa olmazlardan!

Eğer sen de öğrenme denen ucu bucağı olmayan yolculuğa çıkmış, kariyer basamaklarını kendine güvenerek ve hızla tırmanmak isteyenlerdensen, işlerini kolaylaştıracağından emin olduğumuz güncel dil bilgisi, noktalama işareti ve yazım kuralları rehberimiz tam sana göre!

• Saatlerin yazılışında ünlü ve ünsüz uyumlarına dikkat etmek gerekir. Tam saatleri söylerken “on dört sıfır sıfır” denmediği gibi, yazılışlarında da bu durum gözetilir ve ona göre ekler getirilir.

• Büyük harfle yapılan kısaltmaların aksine küçük harfle yapılan kısaltmalarda, kısaltılan sözcüğün okunuşuna göre ek getirilir.

Örn. TL’nin, kr’un, TDK’nin, THY’den

• “İç” ve “dış” sözcüklerini içeren birleşik sözcükler ayrı yazılır.

Örn. çevrim içi, hafta içi, çağ dışı, olağan dışı

• Yabancı özel isimlere gelen ekler, sözcüğün ait olduğu dildeki telaffuz biçimine göre getirilir.

Örn. Cannes’a, Jeanette Winterson’a, Gilles Deleuze’e, Hélène Cixous’ya

• Etmek”, “kılmak”, “eylemek”, “olmak” yardımcı fillerini içeren birleşik filler, eğer herhangi bir değişime uğramıyorlarsa ayrı yazılır.

Örn. fark etmek, alt etmek, arz etmek, gerekli kılmak, terk etmek, yok olmak, söz etmek, bahsetmek, devretmek, reddetmek, kastetmek

• Üleştirme sayıları her zaman yazı ile yazılır; 1’er, 2’şer şeklinde yazılmaları doğru değildir.

Örn. birer, ikişer, üçer, dörder

• Kurum ve kuruluş isimlerine gelen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz.

Örn. İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü Başkanlığına, Edebiyat Fakültesi Dekanlığına

• Saatlerin yazılışında ünlü ve ünsüz uyumlarına dikkat etmek gerekir. Tam saatleri söylerken “on dört sıfır sıfır” denmediği gibi, yazılışlarında da bu durum gözetilir ve ona göre ekler getirilir.

Örn. 14.00’te, 15.00’te, 12.00’de

Kesme işaretinin kullanımında kafa karıştıran yerler:

• Yabancı kökenli cins isimlerin kesme işareti ile ayrılması gerekir. TDK’nin bu konuyla ilgili bir açıklaması olmasa da anlam karışıklıklarının önüne geçmek için birçok dil bilimci tarafından bu şekilde yazılmaları önerilir.

Örn. brief’te, tense’in, sound’u

• “21. yüzyıl Türkiyesi’nde” veya “Nazi Almanyası’nda” gibi yazılışlar doğru olup kesme işareti kullanılması gerekir.

Çoğul eki kullanımında kafa karıştıran yerler:

• Özel isimlere, benzetme yapma amacıyla getirilmiş olan ekler ayrılır.

Örn. Nazım Hikmet’ler, Latife Tekin’ler

• Topluluk anlamı veren çoğul ekleri ayrılmaz.

Örn. Türklerin, Yılmazlara

TDK’ye göre birbirleriyle sıkça karıştırılan sözcüklerden bazıları:

“adına” ile “için”

adına: bir şeyin veya bir kimsenin yerine

için: amacıyla

“muhabere” ile “muharebe”

muhabere: haberleşme

muharebe: savaştaki çarpışmalardan her biri

“taktir” ile “takdir”

taktir: damıtma

takdir: beğendiğini belirtme

Yazımında sıkça hata yapılan sözcüklerden bazıları:

Cümlelerin “düşük” olmaması için dikkat edilmesi gerekenler:

• Cümle içinde en çok vurgulanmak istenen öğe, yükleme en yakın olan olmalıdır.

Necmiye Alpay’ın Türkçe Sorunları Kılavuzu’nda kullandığı sorunlu örnek ve alternatifi:

“Yahya Kemal, ‘Yol Düşüncesi’ adlı şiirinde ihtiyarladığının son çıktığı seyahatte farkına vardığını söyler.” (hatalı)

“Yahya Kemal, ‘Yol Düşüncesi’ adlı şiirinde, ihtiyarladığının farkına son çıktığı seyahatte vardığını söyler.”

• Özne – yüklem uyumuna dikkat edilmelidir.

Örn. Bu pastayı layığıyla yapanlar yan sokaktaki tatlıcıyla bendim. (hatalı)

        Bu pastayı layığıyla yapanlar yan sokaktaki tatlıcıyla bendik.

Örn. Herkes Ayşe’yi çok seviyordu ama sürekli kendi sorunlarından bahsettiği için onunla vakit geçirmek istemiyordu. (hatalı)

        Herkes Ayşe’yi çok seviyordu ama sürekli kendi sorunlarından bahsettiği için kimse onunla vakit geçirmek istemiyordu.

• Öznenin cümle içindeki yeri anlamı etkilendiği için önemlidir.

Necmiye Alpay’ın Türkçe Sorunları Kılavuzu’nda kullandığı sorunlu örnek:

“Son romanında yazar Nadya’nın öyküsünü anlatır.”

Bu cümledeki sorunu çözmek için “Son romanında, yazar Nadya’nın öyküsünü anlatır” veya “Son romanında yazar, Nadya’nın öyküsünü anlatır” cümlelerinden biri tercih edilmelidir. İkisinin de anlamı farklı olup hangisi ifade edilmek isteniyorsa o hali kullanılır.

• Edilgen yapan eklerden yalnızca bir kere kullanmak gerekir.

Örn. “Öğrenciler tarafından kavranıldı” değil “Öğrenciler tarafından kavrandı” olmalı.

"Böyle denilir” değil “Böyle denir” olmalı.

• Birbirini takip eden adların türdeş olması gerekir.

Örn. Kaldığım dersin hocası bu yıl 1 konferans, 1 kitap ve 5 makale yayımladı. (hatalı)

Konferans düzenlenir, kitap ve makale gibi yayımlanmaz ve onlarla türdeş değildir.

• Gereksiz sözcük kullanılarak anlatım bozukluklarına yol açılmamalıdır. Bu örneklerdeki gereksiz olan kelimeler kalınlaştırılmıştır.

Örn. Geçmişteki anılarım çok canlı!

İnternetten aldığım kırmızı elbiseyi geri iade edeceğim.

Hava sıfırın altında eksi 10 derece olmadan bu montu giymeyeceğim.

• Cümlede dolaylı tümleç eksikliği olmamasına özen gösterilmelidir.

Örn. Bize inanan ve destekleyen bir takımımızın olması ne harika! (hatalı)

Bize inanan ve bizi destekleyen bir takımımızın olması ne harika!

• Eğer cümle tırnak işareti ile alıntılanmışsa, alıntının sonuna nokta koymaya gerek yoktur. Alıntıyı da kapsayan cümlenin sonuna konması yeterli olur.

Örn. Sınıf öğretmenimiz sürekli “Çok tembelsiniz” derdi.

• Saat ve dakikaları yazarken iki nokta veya virgül değil, nokta kullanılır.

Örn. 17.55, 21.00

• Dört ve dörtten fazla rakamı olan sayılarda virgül kullanılmaz, nokta koymak gerekir.

Örn. 9.000, 893.500

• Uzun cümlelerde yüklemden uzakta bulunan özne, virgül ile ayrılır.

Örn. Ayşe, son yaşadığı olayların etkisinden çıkamadığı için bugünkü etkinliğimize dahil olamayacak.

Cümlenin devamında tekrar virgül kullanılacaksa, özneyi ayırmak için noktalı virgül kullanılması TDK’nin noktalama işareti kurallarında yer almasa da bazı dil bilimciler tarafından uygun görülür. Ancak, noktalı virgülün asıl işlevi birbirinden bağımsız olan fakat mantık açısından birbirini bütünleyen cümleleri bağlamaktır. (TDK Güncel Türkçe Sözlük)

• Tırnak işaretleri arasına yerleştirilmemiş alıntıların sonuna virgül konur.

Örn: Bu adam beni gıcık ediyor, dedi.

• Eğer bir cümlede zarf-fiil eki almış sözcükler arka arkaya gelmişse aralarına virgül konabilir.

Örn. Eve gidip, aldıklarımı yerleştirip, eşyalarımı toplayıp hemen çıkmam gerekiyor.

• Zarf-fiil eki almış sözcükten sonra virgül konmadığı zaman anlam karışıklığı yaşanıyorsa virgül kullanılmalıdır.

Necmiye Alpay’ın Türkçe Sorunları Kılavuzu’nda bu konuyla ilgili verdiği sorunlu örnek ve alternatifi:

“Birçok şairin silinip gitmesinin nedeni değişimi kavrayıp içlerine sindirememeleridir.”

Bu cümlede şairlerin değişimi kavradığı ancak içlerine sindiremediği ifade edilmek isteniyorsa, zarf-fiil eki almış sözcükler virgül ile ayrılmalıdır:

“Birçok şairin silinip gitmesinin nedeni değişimi kavrayıp, içlerine sindirememeleridir.”

• Bir cümleyle ilgili açıklama yapılacağında noktalı virgül değil, iki nokta kullanılır.

Örn. Yemeğin bu kadar lezzetli olmasının nedenini söyleyeyim: tarçın!

• Yapım eklerinin ve arkalarından gelen ekler, kesme işaretiyle ayrılmaz.

Örn. İngilizcedeki, Türkçedekilerin, İzmirlilerle, Ankaralılara

Türkçede sıkça yapılan imla hatalarını, yazımı en çok karıştırılan kelimeleri, Türkçe dil bilgisi konuları arasından en fazla Google’lanmış olanları ve sıklıkla yanlış yerlerde kullanılan noktalama işaretlerini öğrenerek yetkin bir içerik yazarı olma yolunda büyük bir adım atmış oldun, tebrikler!

Bu yazıda öğrendiklerini kullanmanın haricinde yapmanı önerdiğimiz 5 şeyi senin için listeledik:

• Satırlar boyunca süren uzun cümlelerden ve birbirini takip eden kısacık cümlelerden olabildiğince uzak dur.

• İfadelerin net, cümlelerin ise ilk okunuşta anlaşılıyor olmalı.

• Kelimeleri bağlam içinde değerlendirmen gerektiğini unutma. Örneğin, “sebep olmak” olumsuz bir anlam verebiliyorken “sağlamak” sözcüğü yalnızca olumlu bir durumdan bahsederken kullanılır.

• Dile hakim olmak içerik yazarlığı başarısı için ne kadar önemliyse, kaynak taramasını doğru yapmak da bir o kadar önemli! Buraya tıklayarak nasıl araştırma yapman gerektiğini öğrenebilirsin.

• Eğer içerik yazarlığına henüz başlamamış ancak “Nasıl içerik yazarı olunur?” diye düşünen biriysen, freelance yazarlıkla ilgili blog yazımızı okuyarak kafandaki soru işaretlerini giderebilirsin.